کد مطلب:106587 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:146

[صفحه 45]

از خطبه های آن حضرت (ع) است: تعاصف: بر هم خوردن امواج و شكسته شدن آنهاست. مثعنجر: دریای روان و پرآب. قمقام: دریا، چون محل اجتماع و گرد آمدن آب است به این اسم نامیده شده است. جبل: آفرید، خلق كرد. جلامیدها: سنگهای بسیار سخت و بزرگ زمین. انهد: بلند كرد. انصاب: جمع نصب، علامتهایی كه بر سر راهها نصب می شود. انشاز: جمع نشز، بلندیهای آن. ارزها فیها: پابرجا و استوار كرد، در نسخه ی خطی سیدرضی بدون تشدید: (ارزها) روایت شده است ولی با تشدید بهتر و روشنتر است. اكنافها: كناره های آن. تكركره: آن را برمی گرداند و تغییر می دهد. اساخ: داخل كرد. (از عظمت قدرت و بدیع بودن لطایف آفرینش خداوند، آن كه از آب انباشته ی دریای پرموج كه از آن صدای مهیبی از برخورد موجها برمی خاست، موجود خشك و جامدی را به وجود آورد، و سپس، از آن آب طبقاتی بهم پیوسته آفرید و بعد آنها را به صورت آسمانهای هفتگانه از یكدیگر جدا فرمود، پس به فرمان خداوند این آسمانها خود را نگهداشتند و در آن جا كه برای آنها تعیین شده بود ایستادند. زمین را در فضا استوار كرد، در حالی كه ماده ای كبودرنگ و پرآب و دریایی آرام و رام آن را بر پشت گرفت، دری

ایی كه به فرمان خداوند، رام و در برابر هیبت او فروتن، و از ترس وی از جریان افتاده است و سنگهای سخت و تپه ها و كوههای زمین را آفرید، و آنها را در لنگرگاههایشان متوقف كرد و در قرارگاههایشان مستقر ساخت، پس سرهای آنها در هوا بلند شد و ریشه های آن در آب نفوذ كرد، كوهها را از جاهای پست و صاف زمین برافراشت و پایه های آنها را در درون و اعماق زمین فرو برد و قله های آنها را بسیار بلند قرار داد و نوك آنها را طولانی ساخت و آنها را تكیه گاهها و ستونهای زمین و همانند میخهای پابرجا در زمین استوار كرد، از این رو با داشتن حركت آرام گرفت تا ساكنان خود را از لرزش و سقوط و خرابی و فساد نگهدارد. پس پاك و منزه است كسی كه زمین را با آن همه امواج ناآرام آب، ثابت نگاه داشت، و با مرطوب بودن اطرافش آن را خشك كرده، و سپس آن را محل آرامش آفریده های خود قرار داد و بستر زمین را برای آنان بر روی اقیانوسی عظیم كه راكد و از جریان ایستاده است گسترده دریایی كه آنها را تندبادهای تندوزنده بر هم می زند و ابرهای بارنده آن را حركت می دهد. همانا در این دلایل عظمت و قدرت الهی، جای عبرت و پندگیری برای كسی است كه از خدای خویش بیم داشته باشد.) امام (ع)

در این فصل بیان فرموده است كه اصل حقیقت و ماده ی وجودی اجسام زمینی و آسمانی را آب تشكیل می دهد و چگونگی آفرینش این موجودات را از آب شرح داده است و نیز چگونگی آفرینش زمین و آسمانها و كوهها را بیان فرموده است، هر چند بیان كامل این مباحث در خطبه ی اول از بیان امام علیه السلام بازگو شده است، ولی به چند فایده كه از سخنان حضرت در این مورد استفاده می شود، اشاره می كنیم: فایده ی اول: به دلیل این كه اجرام آسمانی و زمینی از كمال نیرومندی و عظمت برخوردارند، و با این وصف در آن، شگفتیها، و نوآوریهایی، از نظر آفرینش وجود دارد كه عقلها از شرح و بیانش حیران و ناتوان گشته است، ناگزیر امام (ع) وجود اجسام را از یك طرف به قدرت و عظمت خداوند و از طرفی به لطافت صنع و نوآوری ذات اقدس الهی نسبت داده است، تا اولا اشاره به این باشد كه ذات اقدس احدیت از هر نظر در نهایت عظمت و بزرگی است، و ثانیا نهایت ظرافت در تدبیر و كمال حكمت خداوند در مقام آفرینش را بیان دارد، و جمود و خشكی را كنایه از زمین آورده است. فایده دوم: مرجع ضمیر در (منه): بحر (دریا) است و در (حده) یا الله و یا امره است، منظور حضرت از جمله قامت علی حده آن است كه آسمانهای هف

تگانه بر طبق اندازه و شكل و هیاتی كه خداوند برای آنها معین كرده است قرار گرفته و از آن خارج نشده، تجاوز نكرده اند و منظور از ضمیر در یحملها كه مفعول و در محل نصب است كلمه ی ارض یعنی زمین است كه به معنای (یبس): جامد می باشد، چنان كه قبلا بیان شد، و همچنین ضمیر در جلامیدها و كلمات بعد از آن یعنی متونها و اطوادها به زمین برمی گردد، اما ضمیر ارسالها و ما بعد آن تا اصولها به جبال (كوهها) و مرجع ضمیرهای جبالها، سهولها و اقطارها، ارض است، و در قواعدها، قلالها و انشازها مرجع ضمیر جبال است. از جمله مطالبی كه امام در خطبه اول نهج البلاغه راجع به آفرینش جهان مادی بیان فرمود این بود كه: كف روی آب به وسیله ی وزش باد به حركت درآمد و به سوی فضایی پهناور بلند شد و از آن، آسمانها به وجود آمد. فایده سوم: تسلیم بودن دریای محیط جهان ماده در برابر فرمان الهی و پذیرش بزرگی و عظمت او حكایت از آن دارد كه این عالم سراسر، امكان است و محتاج و نیازمند به قدرت خداوند، می باشد و تحولات و تغییراتی كه در آن پیدا می شود همه به اراده حق تعالی است، و امام علیه السلام در این عبارات استعاره به كار برده است. فایده ی چهارم: فرمایش امام (ع): علی حر

كتها یعنی در حال حركت زمین زیرا، كلمه ی علی به معنای حال است. از عبارت تسیخ بحملها چنین استفاده می شود كه اگر كوهها میخهای زمین نبودند زمین با تكان خوردن ساكنانش را در خود فرو می برد. اما این كه كوهها مانع از جنبش سركش زمین می شود، دلیلش را در خطبه اول نهج البلاغه دانستی، و اما این مطلب كه اگر كوهها نبود زمین ساكنان خود را فرو می برد، به این دلیل است كه هر گاه زمین بلرزد، رویه و پهنه ی زمین كه انسانها بر روی آن هستند در آب فرو رود و مقصود امام (ع) از فرو بردن زمین همین است، بنابراین كوهها همانطور كه از لرزش زمین ممانعت می كنند، از این كه زمین ساكنانش را فرو برد یا از جای خود كنده شود نیز ممانعت می كنند. فایده ی پنجم: سخن امام كه زمین پس از مرطوب بودن اطراف آن، خشك شد دارای دو احتمال است: 1- ممكن است اشاره به این باشد كه اصل زمین از كف آب بوده است، چنان كه قبلا بیان شد. 2- احتمال دیگر این كه حضرت با آن جمله به قسمتی از زمین نظر داشته كه در آب فرو رفته سپس آب از آن قسمت بالای زمین به جاهای پایین تر جاری شده و آن نقطه از آب خالی و بعد خشك شده، این نقاط و مواضع بسیار است، كه قسمتی مسكونی و قسمتی غیرمسكونی است. ف

ایده ی ششم: گفتار امام (ع) تمخضه الغمام الذوارف اشاره به آن است كه دریا در اثر آمدن باران با شدت تكان خورده، طوفانی و مضطرب می شود، و این اضطراب به واسطه ی حركتی است كه باران در دریا ایجاد می كند چون با شدت به دریا می ریزد و آن را به حركت درمی آورد و یا از آن جهت است كه باران همراه با باد است و در نتیجه آن در دریا موج و طوفان به وجود می آورد، بیشترین بادهایی كه وسیله ی تحریك اقیانوس می شود بادهای جنوبی است كه تسلط كامل بر آن دارد، و این امر را بارها خودم مشاهده كرده ام. فایده هفتم: امام (ع) پس از آن كه آفریده های مادی و تغییراتی را كه قدرت خداوندی در آنها ایجاد می كند برشمرده، فرموده است: محققا در آن تغییرات برای اهل خشیت، پند و عبرت است، تا آنان را از راههای مختلف عبرت، آگاه سازد، و منظور آن حضرت از اهل خشیت دانشمندان و علمای ربانی می باشند، زیرا خداوند در قرآن این صفت را به آنها اختصاص داده و فرموده است: (انما یخشی الله من عباده العلماه)، توفیق از خداوند است.

صفحه 45.